مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد در مشهد در جنوب حرم علی بن موسی الرضا به ۸۲۱ ق/۱۴۱۸ م به دستور گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ ساخته شد.
به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد از شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری است.
به دلیل موقوفات بسیار و مجاورت با آرامگاه علی بن موسی الرضا از مهم ترین و شلوغ ترین مسجدهای ایران به شمار می‌رود.
این مسجد را پُربازدیدترین مسجد در ایران می دانند.
بارها و در زمان‌های مختلف، بر اثر عوامل طبیعی و انسانی صدمات فراوانی متوجه مسجد گوهرشاد شده است.
از جمله در زمین لرزه سال ۱۰۸۴، ایوان مقصوره صدماتی دید که بازسازی گشت.
از جمله مرمت‌های دیگر مسجد پس از گلوله‌باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هـ. ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد منجر گردید.
در سال ۱۳۳۹ قمری گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد مرمت گردیدند.
گنبد ایوان مقصوره، در سال ۱۳۳۹ش برای مرمت اساسی تخریب گشت.
ساخت مجدد آن توسط معماران ایرانی وزیر نظر مهندس عباس آفرنده و با رعایت همان ویژگیهای گذشته و حفظ مشخصات اصلی آغاز گردید.
در سال ۱۳۴۱ش خاتمه یافت که در همان زمان نیز سنگهای ازاره داخل ایوان مقصوره تعویض گردید.
کف ایوان با سنگهای مرمر مفروش گشت و در سال ۱۳۴۵ش دور ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای مزین گردید.
اسم گوهرشاد در دو جا با کاشی معرق نگاشته شده‌است.
یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده می‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر می‌باشد.
در قسمت وسط نیز کتیبه‌ای به نام محمد رضا امامی وجود دارد.
شیوه ساخت این مسجد به سبک چهار ایوانی است و در طی سال‌ها گنبد آن چهار بار تعمیر شده است.
سبک معماری این بنا به شیوهٔ تیموری و نام معمار آن استاد قوام‌الدین شیرازی ذکر گردیده است.
بنیان‌گذاری و جایگاه:
این مسجد در جنوب آرامگاه رضوی جای دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظِ آن پیوسته است.
یک صحن به گستردگی ۲۸۰۰ متر مربع دارد و زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است.
بنای مسجد دربرگیرندهٔ ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان است.
گنبدخانهٔ پشتِ ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم پیوند می‌دهد.
ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است.
ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود.
ایوان غربی، ایوان شیخ بهاء الدین نامگذاری شده است.
بر اساس متن کتیبهٔ به خط ثلث در ایوان جنوبی، این مسجد در سال ۸۲۱ ق /۱۴۱۸ م به دستور و کمک گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری ساخته شده است.
در طیّ قرون، خرابی‌های زیادی بر آن وارد شده.
بنای مسجد گوهرشاد – که به خاطر نام بانی آن به این نام خوانده می‌شود – تقریباً ۱۲ سال به‌طول انجامیده است.
معمار اصلی بنا به احتمال قوی قوام الدین شیرازی یکی از معروف ترین معماران دوره تیموری بوده است.
ویژگی‌ها و آذین‌ها:
مسجد گوهرشاد مسجدی کلاسیک و به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده‌است.
ضحن مسجد تقریباً به شکل مربع و در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی.
در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی است.
طول صحن مسجد حدود ۵۶/۱۳ متر و عرض ۵۱/۱۸ متر و مجموعاً حدود ۲۸۷۳ مترمربع مساحت دارد.
ابوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه یکدیگر ساخته شده است.
ایوان‌ها
ایوان مقصوه (جنوبی)، مهم ترین ایوانِ مسجد است و حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع دارد.
از مهم ترین ایوان‌های مسجدهای ایرانی که هنرهای گوناگون در آن به کار رفته است.
کتیبهٔ بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده است.
در این ایوان است که تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در آن نوشته شده است.
محراب مسجد در میانِ ایوان جای دارد که یک‌پارچه از سنگ مرمر ساخته شده است.
کتیبه‌ای در میان مقرنس کاری‌های آن نیز وجود دارد، گنبد مسجد بر بالای این ایوان است.
یکی دیگر از اجزای ایوان منبری است که امروزه به نام «صاحب الزمان» خوانده می‌شود که از چوبِ گردو و گلابی ساخته شده و هنرهای منبت کاری در آن به کار رفته.
سازندهٔ این منبر «محمد، نجّار خراسانی» هنرمند ناشناس عصر فتحعلی‌شاه قاجار می‌باشد.
این منبر سال ۱۳۲۵ / ۱۹۴۶ م به دستِ «حیدر نیکنام گلپایگانی» تعمیر شد.
دوست دارید تورهای مشهد رو ببینید؟
گنبد و مناره‌ها
گنبد مسجد به بلندی ۴۱ متر بر بالای ایوان مقصوره جای دارد.
سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزیین شده است.
در دو طرف این ایوان، دو مناره هر کدام به ارتفاع ۴۳ متر ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی است.
این مناره‌ها از روی زمین شروع می‌شوند و پیوسته به ایوان مقصوره بالا می‌روند و به شکل گلدسته در می‌آیند.
دور خارجی گنبد ۸۵/۶۱ متر است به دلیل مشکلاتی که برای آن به وجود آمد در سال ۱۳۴۱ برچیده شد و دوباره گنبد فعلی با مصالح جدید ساخته شد و تزئین شد.
صحن
مسجد گوهرشاد صحنی به وسعت ۲۸۰۰ مترمربع دارد و زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است.
منبر صاحب‌الزمانک
در زاویه جنوبی ایوان مقصوره نزدیک به محراب منبر بلندی معروف به منبر صاحب‌الزمان قرار دارد.
این منبر در سال ۱۲۴۳ هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار به دست محمد نجار از چوب گردو و گلابی ساخته شده‌است.
از خصوصیات بار این منبر شیوهد منبت‌کاری و قلم‌زنی آن و همچنین عدم استفاده از آهن و میخ در ساختش می‌باشد.
ساخت این منبر در سال ۱۳۲۵ آغاز شد که پس از ۵ سال متوقف گردید که بعداً توسط محمد نجار به اتمام رسید.
ارتفاع منبر از زمین تا عرشه (جای نشستن) ۷/۵ متر و دارای ۱۴ پله است و ابعاد عرشه ۱٫۱۴ در ۱٫۱۲ می‌باشد.
واقعه مسجد گوهرشاد مشهد
ماجرای کشتار و سرکوب مردم به دستور رضاشاه، به مناسبت اعتراض به تغییر لباس در سال ۱۳۱۴، درست چند ماه قبل از واقعه کشف حجاب نیز در این مسجد رخ داده‌است.
